De kerk en het christelijke geloof spelen een belangrijke rol in het dagelijkse leven van de Papoea’s van Tanah Papua, het voormalige Nederlands Nieuw Guinea. De kerk is een van de weinige, misschien zelfs het enige instituut, waar Papoea’s domineren in een samenleving waar mensen van andere eilanden overal domineren.
Papoea’s hebben een lange traditie van beeldende kunst. Deze stond vroeger in dienst van traditionele geloofsopvattingen. Bekend zijn onder meer de korwar beelden uit Biak, de rijk versierde schilden en bisjpalen van de Asmat en de boombastdoeken van de Sentani. Musea over de hele wereld staan er vol mee. Bij de overgang van het tradioneel geloof naar het christendom verloren de oude rituele voorwerpen hun functie. Bij de rooms-katholieken vormt beeldende kunst en muziek een wezenlijk onderdeel van de spiritualiteit. Door in afbeeldingen, de bouw en inrichting van het kerkgebouw zich te laten inspireren door traditionele manieren van vormgeving probeerde men de Papoea’s voor zich te winnen. Broeder Henk Blom, architect, in Tanah Papua van 1957 tot 2000, speelde hierbij een belangrijke rol. De Kristus Jaya (Christus Overwint) Kathedraal van Jayapura is een van de mooiste voorbeelden van zijn bouwkunst en van Papoea christelijke kunst, die het interieur van het gebouw versiert. Aloysius Nafurbenan, een leerling van Broeder Blom, mocht een kunstopleiding volgen in Yogyakarta. Hij maakte verschillende kunstwerken voor kerken in Jayapura en in Sentani. Ook Donatus Moywen werd vaak door de katholieken gevraagd om zijn talent in te zetten om kekren van zijn kunst te voorzien. Hij maakt veel gebruik van Sentani artistieke motieven. Hij maakte kunst voor de kathedraal in Jayapura, en kerken in Waena, Hawai en Sentani. Agus Ongge is bekend geworden omdat hij de oude kunst van het maken van maro tekeningen op boombast opnieuw deed herleven. De motieven zijn niet specifiek christelijk, toch werden veel van deze motieven aangebracht in de kathedraal van Jayapura om de pilaren te versieren.
Protestanten wijzen een te uitbundige versiering van het interieur van hun kerken af. In de staat het woord centraal. De kansel staat er centraal in de kerk. Dat zijn vaak ware kunstwerken geworden. De Pniël kerk in Kota Raja van de GKI-TP heeft een preekstoel in de vorm van een boot, gemaakt door Youngky Kasarnya. Achter de boot staan een kruis en daarachter een relief van golven en wolken, en Jezus die boven de wolken zijn handen zegenend uitstrekt over de boot en de gemeente. Daarboven in een boog een gebrandcshilderd raam, weer van lucht en wolken. In een andere kerk preekt de dominee vanaf een kansel die de vorm heeft van een enorm grote Bijbel. In Sorong vind je een kerk met een kansel in de vorm van een gigantische schelp. In Dormena staat een kerk aan het strand. Op het grote plein voor de kerk staan tientallen stenen, waar de gebroeders Marthen Jan en Boas Jan Groserai, talloze Bijbelse passages in relief en ingekleurd hebben afgebeeld. De hele Bijbel is er in steen te vinden.
De voorkeuren voor bepaalde passages van de Bijbel bij de afbeeldingen geven een indruk van Papoea theologie. Men ziet niet vaak een afbeelding van Jezus aan het kruis en ook geen kruiswegstaties. Als men een kruis afbeeldt dan is dat eerder een teken van triomf, een teken van de identiteit als christen. Een kunstenaar in de Baliem, maakte een afbeelding van een enorm kruis dat horizontaal ligt en zo een brug vormt waarover de gelovigen, begeleidt door engelen, wandelen, naar de hemelse stad, een stad van licht. Het kruis overbrugt de kloof tussen de traditionele heidense wereld en de wereld van het christendom, wat leidt tot een eeuwig leven. Erg geliefd is de afbeelding van Jezus als de Goede Herder, met een verloren schaapje op zijn arm of die in de wildernis zijn arm uitstrekt om het verloren schaapje uit zijn benarde positie te bevrijden. Ook vindt men veel de afbeelding van Jezus die de storm, stilt op het meer van Genezareth. Dit beeld van Jezus, die macht heeft over de golven en de storm geeft hoop en kracht. De wonderbare visvangst wordt ook vaak afgebeeld in de kustgemeenten. De verrezen Christus, die vanuit de wolken de gemeente zegent, is meer populair dan de lijdende Christus aan het kruis.
Geloof is iets wat een concrete bijdrage levert aan de verrijking van je leven. Zegen betekent iets concreets in de vorm van veel varkens, veel kinderen en veel zoete aardappels of een goede vangst. Daarnaast biedt het geloof veiligheid, bescherming en hoop. Geloof is niet alleen voor de zondag, maar het doordringt het leven van alle dag, je leven als visser, als boer, als werknemer, als gezinshoofd, als vrouw. Ook het verlangen naar vrijheid en onafhankelijkheid vindt een verankering in het geloof.
De Papoea kunstenaars verrijken het geloofsleven van de gewone Papoea’s. Hun kunstwerken zijn preken zonder woorden. Deze kunstenaars blijven vaak anoniem, maar ze zouden meer voor het voetlicht moeten komen. Ze spelen een belangrijke in de ontwikkeling van het geloofsleven van de Papoea’s.
Meer informatie over Papoea christelijke kunst op http://bit.ly/RtAfAt (32 foto’s)