Lezingen: Deuteronomium 11: 18-28; Matheüs 7 vers 15-29. De Johanneskerk, Amersfoort, zondag 29 mei 2005
Ruim drie weken geleden, op 5 mei, vierde Nederland de bevrijding van ons land van de Nazi’s. We herdachten met dankbaarheid dat ons land al 60 jaar gespaard is gebleven voor oorlog. Bovendien zijn we dankbaar voor een welvaart die in de geschiedenis ongekend is. Wanneer je vanuit de wereld naar Nederland, en andere West-Europese landen, kijkt dan lijkt het alsof we leven in op een eiland van welvaart en zorg. Veel dingen zijn inmiddels voor ons zo vanzelfsprekend dat er nauwelijks waarde aan hechten, zoals bijvoorbeeld het feit dat er onbeperkt en betrouwbaar drinkwater uit de kraan komt of dat als we ziek zijn er kosten noch moeiten gespaard worden om ons weer op de been te helpen.
Hoe is dit zo gekomen? Heeft ons christelijke geloof een bijdrage geleverd aan de vrede en voorspoed? Ik vrees dat we dit als kerk niet op ons conto kunnen schrijven. Bij een bezoek aan de synagoge in Amersfoort liet de rabbijn een eeuwige vlam zien ter herdenking aan de joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Hij zei letterlijk: “Wij als joden hebben de afgelopen 2000 jaar nog niet gemerkt dat Jezus de Messias is en dat zijn vrederijk gekomen is.”
In de Bergrede is er een tegenstelling tussen velen en weinigen, tussen de nauwe poort en de wijde poort, tussen de smalle weg en de brede weg en tussen de rots en het zand waarop iemand zijn huis kan bouwen. Er zullen er weinigen zijn die ingaan door de smalle poort. Aan de andere kant zegt Jezus ook: “Gaat de hele wereld door. Onderwijst alle volken”. Dit is een opdracht zonder grenzen, een universele opdracht. “De mensenzoon is gekomen voor velen”, zegt Jezus en ook: “In het huis van mijn vader zijn vele woningen”. In de openbaringen staat: Rond de troon staat een schare uit alle volken, stammen en staten, een menigte die niemand tellen kan.
In de tekst lijkt het alsof we voor een duidelijke keuze worden geplaatst: “Kies de brede weg zoals velen doen of de smalle weg en de nauwe poort waardoor maar weinigen gaan”. Er is een plaat van gemaakt waar je een klein groepje kerkmensen ziet voortploeteren met een bijbel in hun hand op een smalle bergweg op weg naar Jeruzalem op de top van de berg. Aan de andere kant zie je een grote groep, goed geklede mensen, gezellig pratend en drinkend, naar de hel wandelen in de diepte. Kunnen we de wereld wel zo mooi in tweeën delen: tussen aan de ene kant mensen die naar de kerk gaan, mensen zoals wij, die gedoopt zijn, actief zijn in de kerk met aan de andere kant de wereld, die er maar een beetje op los leeft en zich aan God noch gebod stoort? Ik denk dat het niet zo simpel is.
De weg
De weg is een manier van leven. Het gaat om een innerlijke beleving van wat je doet. De mensen van de brede weg niet de zondaren, de mensen buiten de kerk. Jezus heeft het hierbij over mensen die iedereen als vrome mensen zou beschouwen: de schriftgeleerden en Farizeeën. Jezus heeft geen kritiek op alle schriftgeleerden en Farizeeën. Nicodemus bijvoorbeeld was een schriftgeleerde en ook een volgeling van Jezus. Jezus heeft kritiek op de schriftgeleerden in zoverre zij hun geloof richten op uiterlijkheden, op het nakomen van verplichtingen, op een bepaalde manier van kleden, op hun bindende uitleg van de wetten.
De smalle weg is de weg van Jezus. Het gaat er hierbij om dat je jezelf durft geven, dat je jezelf ter discussie durft te stellen. Jezus gebruikt vaak het beeld van opnieuw geboren worden. Dat is een radicale manier om je zelf, je oude zelf, op te geven. Als resultaat van die geboorte wordt je “een nieuw mens.” De weg wordt daarom een smalle weg genoemd omdat die moeilijk is. Het is de weg van de zelfverloochening, van de bereidheid om een stapje terug te doen, van proberen de wijste en verstandigste te zijn als er een conflict is – op je werk, in je gezin, met je levenspartner. Deze manier van leven gaat in tegen onze natuurlijke reactie. Die is meer van: Je laat je toch niet op je kop zitten. Dat moet je niet pikken. Of: Ik zou de vakbond inschakelen. Je moet voor jezelf opkomen. Onze rechten in onze rechtstaat zijn prachtig en het is belangrijk dat dat ze er zijn. Voor de Bergrede gaat het om de intentie, de instelling waarmee je iets doet.
De vruchten
Het resultaat van het volgen van “de weg” zijn de vruchten. In de bijbel is het beeld van de vrucht vaak het beeld wat voor het handelen wordt gebruikt. De vrucht is ergens het resultaat van. Een boom heeft tijd nodig om te groeien en is geworteld in de grond. Er is voorgroei regen en verzorging nodig. In deze beeldspraak gaat het niet concrete prestaties, zoals bij sport of een schoolexamen. Zelfs gaat het niet om prestaties op het geestelijke vlak. Men kan profeteren, wonderen doen, zieken genezen, boze geesten uitdrijven, allemaal in de naam van Jezus, kortom men kan een model gelovige zijn en toch te kort schieten. De vrucht is iets wat verwijst naar de innerlijke instelling. Het gaat om de mate waarin je gericht bent op de ander. De mate waarin je openstaat voor de ander, waarin je hem of haar de ruimte geeft, een ruimte om te leven.
Het is niet onze stijl om “valse” profeten te veroordelen. We zeggen graag dat overal wel wat inzit. We willen ons graag tolerant opstellen. Het gaat hier om een type profeten die uiterlijk erg goed werk lijken te doen. Maar bij een zorgvuldige bestudering van hun vruchten, dat wil zeggen van hun innerlijke motivatie, kom je er erachter dat er iets niet klopt. Uiteindelijk kan dan de schade groot zijn. Jezus waarschuwt met klem voor wolven die zich voordoen als schapen om de schapen te verslinden.
De rots
Bij de rots is ook sprake van een duidelijke tweeslag. Er zijn twee mensen die een huis bouwen. Het verschil tussen de ene bouwer en de andere is pas te merken als de stormen en stortregens komen. Dan blijft het ene huis staan, terwijl het ander op drijfzand blijkt gebouwd te zijn. In de bijbel wordt Jezus zelf vaak de rots genoemd. Jezus noemt Petrus de rots na zijn belijdenis dat Jezus de Messias is. Hiermee benoemt Jezus Petrus niet tot de eerste paus. Die belijdenis van Petrus is de rots, waarop je kunt bouwen. De rots is ook het verlangen naar gerechtigheid, naar een wereld die vrede kent. Het besef dat de wereld niet is zoals God die wil met alle honger, al het menselijke lijden, de vluchtelingenstromen enzovoort. Alles wat je doet om het lot te verbeteren van de slachtoffers is bouwen op de rots. Bouwen op de rots is als je de Bergrede als richtsnoer neemt in je leven.
Vaak krijg je het idee dat er twee werelden zijn. De ene wereld is de wereld van de zondagmorgen, van de preek, van de kerkdienst, van het lezen in de bijbel. Wat daar gebeurt staat ver af van de werkelijkheid op je werk en in je gezin op de maandagmorgen. De principes van de bijbel zijn prachtig, maar erg praktisch lijken ze niet. Toch is dit misschien niet zo. De bekende Benedictijn Anselm Grün geeft op basis van het evangelie en de regel van Benedictus praktische aanwijzingen die je kunt gebruiken als manager of in de psychotherapie met titels als Bezielend leidinggeven, Goed met jezelf omgaan, Innerlijke rust, Je eigen levensweg: Wonden uit je jeugd veranderen in nieuwe kansen, Spiritualiteit van het gezonde leven, en Op andere gedachten komen, Positief leren denken.
Ook bij conflicten kan het helpen om simpele adviezen van het evangelie uit te proberen, zoals het stapelen van vurige kolen op iemands hoofd, dat wil zeggen dat je beleefd en vriendelijk blijft ook als iemand je een rotstreek geleverd heeft. Als je dat doet dan zorg je er in ieder geval voor dat het conflict niet verder escaleert.
Gezag
Jezus spreekt met gezag. Jezus zegt: “Er staat geschreven, maar ik zeg u … “ Jezus gaat direct tot de kern. Hij stelt zich niet afhankelijk op van geleerden en hun pogingen tot exegese van heilige teksten. Jezus is ook consistent. Zoals hij leert zo leeft hij ook. Bij Mattheüs staat steeds: “Dit alles is geschied opdat vervuld werd het woord van de profeet … “ De Bergrede is een revolutionaire omwenteling in de religie, en wil een nieuwe betekenis geven aan de oude teksten, zoals we die in Deuteronomium gelezen hebben.
In Deuteronomium staat dat je de wet aan je slapen moet binden, zoals orthodoxe joden nu nog doen en ook dat je de wet aan je deurposten moet bevestigen. De Bergrede is de oproep om de wet in je hart op te nemen, om je intenties te toetsen aan de Wet van God.
De Bergrede lijkt een softe tekst. Het spreekt aan: reinen van hart, zachtmoedigen, treurenden, barmhartigen en vreedzamen. In feite is het een religieuze revolutie die de wereld op zijn kop zet. Het is een tekst die het Rijk van God dichterbij brengt. De wereld is beter af nu zo velen zich, geïnspireerd door de Bergrede, inzetten voor hun medemens, voor een betere wereld, voor een wereld zoals God die wil.
Wij hier als kerk verbonden met alle mensen in de wereld die zich christenen noemen, zijn deel van de beweging van de Bergrede. Het werk is nog niet af. De Bergrede is een oproep: God roept ons broeders en zusters tot de daad!
AMEN